Średniowieczny obyczaj, który zyskał największą niesławę, to z pewnością tak zwane prawo pierwszej nocy. Z jednej strony ta sprawa budzi niezdrową ciekawość. Z drugiej stanowi sprzeczność z tezą o omniopotencji Kościoła w średniowieczu.

Czym dokładnie było prawo pierwszej nocy? Na czym polegało? dlaczego budzi takie kontrowersje? I co jeszcze warto o tym wiedzieć? Odpowiedzi na wszystkie te pytania znajdują się poniżej. Serdecznie zapraszamy do zapoznania się z naszym artykułem.

Prawo pierwszej nowy – czym było

Najprościej rzecz ujmując prawo pierwszej nocy było prawem mężczyzny o wysokiej randze społecznej do  spędzenia pierwszej nocy ze świeżo poślubioną żoną każdego z podwładnych mu mężczyzn. Zwyczaj ten obowiązywał w średniowieczu i jako pierwszy opisał go Herodot. Określił on prawo pierwszej nocy jako zwyczaj ludów Afryki.

Epos zaś o Gilgameszu podawał, że główny bohater spędzał pierwszą noc z wydanymi za mąż kobietami. Dopiero kolejna noc przysługiwała świeżemu małżonkowi. O podobnym przywileju pisał również grecki pisarz Herodot, o którym już wcześniej wspomnieliśmy. Później prawo pierwszej nocy opisywali również Heraklides Pontikos i Valerius Maximus. Ogólnie rzecz biorąc zwyczaj ten z pewnością stał się świetnym i modnym motywem literackim.

Ludzie średniowiecza podobno nie uważali tego zwyczaju za legendę, ale znali go bardzo dobrze. To nie były tylko przesłanki.

Źródła i tropy literackie

Zacznijmy od tego, że tak zwane prawo pierwszej nocy było wiele razy opisywane w średniowiecznych źródłach. Zarówno we francuskich, jak również włoskich. Nie były one pisane jedynie przez mnichów w kronikach. Którzy swoją drogą traktowali kobiety z ogromną fascynacją. Ale również zapisywane były w ówczesnych aktach prawnych.

Przykładem może być chociażby kodyfikacja tradycji prawnej z Guyenny z roku 1318. Widnieje tam zapis, zgodnie z którym pan feudalny nie musi przyjmować zapłaty pieniężnej, ale wykorzystać tak zwane ius prima notis w naturze. W kodyfikacji z roku 1419 z kolei istnieje zapis, w którym wybór pozostawia się nowo poślubionemu mężowi. Oczywiście podobnych przykładów jest znacznie więcej.

Wielu historyków jednak uważa prawo pierwszej nocy za legendę. Dlaczego? Posiłkują się bowiem pewną argumentacją. Z jednej strony są przekonani, że Kościół w tamtych czasach nie tolerowałby takich praktyk. Praktyk, które nie były zgodne z nauką moralną Kościoła. Z drugiej strony uważają, że chodziło wówczas o pretekst do wymuszania pieniędzy od poddanych chłopów. Współcześni historycy uważają, że chłopi za wszelką cenę zapłaciliby podatek. Wszystko po to, aby uniknąć wykorzystania żony przez pana feudalnego. Czyli czynu hańbiącego.

Niektórzy naukowcy uważają także, że w średniowieczu przywiązywano wielką uwagę do ochrony praw kobiet. Chodzi w tym wypadku o państwa germańskie. Uważa się, że nakładano bardzo surowe kary na gwałcicieli i zabójców.

Obecny stan badań

Do końca XIX wieku prawo pierwszej nocy nie było kwestionowane. Dużo zmieniło się po ukazaniu monografii Carla Schmidta w 1881 roku. W dziele tym autor poddał krytyce źródła, według których prawo pierwszej nocy istniało. Uznał go za wytwór fantazji dawnych autorów. Do dzisiaj naukowcy uważają dokładnie tak samo. Jednak współczesna antropologia kulturowa pozwala zupełnie w inny sposób patrzeć na relacje prawne o pierwszej nocy.

Encyklopedia Britannica wydana w roku 1911 mówi: Nie ma żadnych wiarygodnych dowodów na to, że obyczaj istniał w skodyfikowanej formie. Wydaje się, że to mit, wykreowany nie wcześniej niż w XVI lub XVII stuleciu. Zdanie to właściwie funkcjonuje do dzisiaj.

W 2004 roku wydana została encyklopedia gwałtu (Encyclopedia of Rape). Jest w niej napisane: Historycy ogółem zgadzają się, że prawo stanowiło zaledwie legendę i prawdopodobnie nigdy nie istniało w praktyce. Termin w żadnym razie nie zrodził się w średniowieczu, ale w debatach toczonych w XVI stuleciu.

Debata naukowa wcale jednak nie wygasła. Dzisiaj niektórzy uważają, że prawo pierwszej nocy nie tylko istniało, ale był to zwyczaj o wiele starszy niż mogłoby si wydawać.

Prawo pierwszej nocy w Polsce

Jeśli chodzi o Polskę nie ma żadnych wiarygodnych źródeł ani przesłanek o istnieniu prawa pierwszej nocy. Warto jednak wiedzieć, że obyczajowość w tamtym okresie była zdecydowanie bardziej liberalna, niż dzisiaj się uważa. Gall Anonim nie widział bowiem nic niestosownego w tym, że uwiecznił gwałt Bolesława Chrobrego na ruskiej księżniczce Przedsławie. Gall Anonim opisuje Chrobrego jako jeden z największych wzorów cnot.

O związkach z kobietami pisano również w kontekście Kazimierza Wielkiego, Zygmunta Starego czy Konstantego Wazy. Aż do końca XIX wieku na dużą skalę zdarzały się konkubinaty arystokratów z mieszczankami czy chłopkami.

Podsumowanie

Mamy nadzieję, że nasz artykuł wyjaśnił ci dokładnie czym było w średniowieczu prawo pierwszej nocy. Niezależnie od tego, czy była to zwyczaj rzeczywisty, czy to tylko legendy. Mamy również nadzieję, że artykuł skłoni cie do indywidualnej refleksji na ten temat.